Minder spullen en meer ruimte.

Arno Brandlhuber – Architect, Appartement & Antivilla, Berlijn en Potsdam (Duitsland)

Dit devies werkt voor Arno Brandlhuber. Als architect woont en werkt hij in een van zijn eigen creaties, 0113 aan de Brunnenstrasse in Berlijn. Achter muren van polycarbonaat dient de ruimte als ontmoetingspunt voor stadskunstenaars en creatieven. De ongelijke betonnen trap op de binnenplaats kronkelt vier verdiepingen naar boven naar een galerie, een uitgeverij en vervolgens naar het kantoor van Arno. Helemaal boven is zijn appartement te vinden. Niets van dit alles bestond voor 2009 - alleen de kelder en de liftfundering.

In plaats van de lift te gebruiken komt Arno vandaag te voet aan. Hij veegt zijn haar van zijn voorhoofd en start met het zetten van koffie in de open keuken. Alles is hier open. De enige deur leidt naar de badkamer - er is niet veel anders dat privé is. Toch is het appartement bewoond. Want hoewel Arno hier ook werkt, is het geen showroom. Het is wat het is, aldus de architect – en dat kan veranderen al naar gelang stemming en behoefte.

Hetzelfde geldt voor de Antivilla, de voormalige fabriek in Krampnitz in de buurt van Potsdam, waarmee Arno momenteel voor beroering zorgt. Dit is vanwege het concept van duurzame energie - en ook vanwege de innovatieve ramen die Arno en zijn vrienden met een moker hebben uitgehakt. Deze zijn nu groter, en zorgen voor een nog beter uitzicht op het meer – een detail dat voor de architect even belangrijk is als kosteneffectieve bouwmethoden.

Wat maakt hergebruik beter dan nieuwbouw?
Soms word je in de puberteit voor het eerst verliefd op iemand die ook voor het eerst verliefd is. Hier droom je je hele leven van – en je ervaart het nooit meer opnieuw. Bouwprojecten zijn net zo. Het meeste heeft al een toepassing, een gevoel. Je zou het moeten herontwerpen in plaats van het af te breken.

Voor jou is kosteneffectief bouwen een sleutelbegrip. Waar zouden amateurs wat dit betreft rekening mee moeten houden?
Als je alles goed doet, zul je niet kosteneffectief bouwen. Maar als je nog meer dingen goed wilt doen, kun je ook zeggen dat sommige standaarden gewoon niet nodig zijn. Bijvoorbeeld de vloer hier. Die is van eenvoudig, gladgemaakt beton. In vergelijking met cascobouw scheelt dat vijf euro. Als je wilt kun je een Perzisch tapijt toevoegen en het beton naar wens verfraaien.

Wat zijn, behalve Perzische tapijten, goede manieren om het materiaal af te werken?
Voor mij is er geen favoriete afwerking. Maar er zijn natuurlijk een aantal ervaringen met situaties waar er nogal wat zichtbaar beton is. Bijvoorbeeld in Zuid-Amerika. Meestal hebben ze houten platen, net als hier in de Brunnenstrasse. Voeg een paar planten met grote bladeren toe, en het werkt. Het is misschien tijd om een toelichting te geven op de algemene angst in Duitsland, het vreemde ongemak wanneer het aankomt op beton. Dat komt waarschijnlijk door de ontwikkelingen in de woningbouw aan het eind van de jaren '50 en met name in de jaren '60. Er is toen iets vastgelopen. En de sociale rigiditeit die met deze grote woningbouwontwikkelingen in verband wordt gebracht, wordt vaak ook met beton als bouwmateriaal in verband gebracht. Maar inmiddels is dit grotendeels verdwenen. Ik geloof niet dat er nog steeds mensen zijn die anders tegen beton aankijken dan tegen hout, plastic of glas. Maar omdat we zo zelden geneigd zijn om naar de toekomst te kijken en in plaats daarvan een obsessie voor het verleden hebben, praten we nog steeds over beton als een slechte component.

Waarom spreekt beton jou persoonlijk zo aan?
Het is een van de beste materialen ooit: ten eerste is het zacht, vervolgens wordt het warm wanneer het hard wordt. Het kan elke vorm aannemen - het heeft aanvankelijk geen vorm. En uiteindelijk wordt het wat je wilt dat het wordt. Het kan een vloer, een balk of een werkblad in de keuken zijn. En dat maakt het voor mij interessant. Beton is een van de weinige materialen die op een dergelijke wijze gevormd kunnen worden.

Hoeveel tijd breng je door in Krampnitz?
Ik ben veel onderweg, misschien wel de helft van het jaar. En om die reden ben ik altijd erg blij om hier aan de Brunnenstrasse te zijn! Wat betreft Krampnitz – ik moet zeggen dat het doorbrengen van de zomer bij het meer fantastisch is. En daar, net als hier het geval is, is het gebruik van de ruimte niet geformaliseerd. Meerdere gebruiksmogelijkheden zijn mogelijk en wenselijk. De Antivilla is mijn studio - hier vinden evenementen en symposia plaats, maar ook overnachtingen komen voor.

Zou je een project hebben aangenomen als het niet in de buurt van een meer had gelegen?
Nee. Wat zou ik daar willen? Het is fantastisch om de dag met een frisse duik te beginnen. Het geeft me zoveel energie - andere rituelen zoals een dubbele espresso of een koude douche verbleken erbij. Ik ga 's morgens zwemmen en werk twee uur lang. En in deze twee uur doe ik de helft van het werk van de dag.

Toch vind ik dat de stad of steden de beste manier van leven bieden – omdat ze zoveel verschillende manieren van leven met elkaar kunnen integreren. In dit opzicht vind ik dat alles op de steden gericht zou moeten zijn, of op de gebieden om de steden heen. In deze gebieden zijn er veel bouwwerken te vinden.

Bijvoorbeeld de Antivilla. Hoe ben je er aanvankelijk toe gekomen?
Net als bij het huis aan de Brunnenstrasse werd er een stuk grond aangeboden waarop al iets aanwezig was, in dit geval een oude textielfabriek. Het perceel werd aangeboden voor een eengezinswoning van ongeveer 107 vierkante meter. Maar er was al een gebouw van ongeveer 488 vierkante meter op aanwezig. Stel je dit voor. Je betaalt de grondprijs voor een eengezinswoning plus de sloopkosten - in plaats van gewoon het bestaande pand te gebruiken. Op deze heb je dubbele winst. Geen sloopkosten en een casco pand. En in plaats van een vergunning voor 107 vierkante meter, heb je 488 vierkante meter om te hergebruiken. En als je rekening zou moeten houden met de energie die in het bestaande huis is gestoken, zou je minder aan isolatie besteden. En het totale energieplaatje zou suggereren dat vooral oude gebouwen bevoorrecht zijn. In dit opzicht is dit een model dat op grote schaal zou moeten worden toegepast.

In plaats daarvan kreeg je veel kritiek van de buurt om de Antivilla heen. Hoe ga je met dergelijke zaken om?
Oh, dat is niet alleen het geval bij de Antivilla. De culturele senaat van Berlijn ligt aan de overkant van de straat hier aan de Brunnenstrasse. Het gebouw heeft de bijnaam 'de garage' gekregen - omdat we hier veel polycarbonaat hebben gebruikt. Dus als je je voorstelt dat we niet gewoon een bestaand idee over een mooi gebouw volgen, en dat we het gebouw ontwikkelen op basis van zeer specifieke keuzes die consistent met elkaar zijn, dan krijg je een heel ander beeld. Dan is het beeld in eerste instantie onbekend. En we weten dat iets onbekends makkelijk vervreemding kan veroorzaken. Dat is wat hier en ook in Krampnitz gebeurd is.

Natuurlijk begint de Antivilla de buren te verbazen. En er spelen nog andere zaken een rol, bijvoorbeeld dat er veel mensen bij de fabriek daar werkten. Veel mensen zijn hun baan kwijtgeraakt. Dus de verwachtingen over degene die de fabriek in iets nieuws heeft veranderd, waren vanaf het begin behoorlijk negatief. Maar sindsdien heeft het een punt bereik waar fietstours het als een bestemming gebruiken, waarbij ze het met een megafoon aankondigen als 'Dit is de Antivilla waar u over gelezen heeft.' En ondertussen zijn dames uit de stad begonnen met het brengen van manden met appels en noten. Het is gewoon een proces waar je doorheen moet als je nieuw bent in de stad. Ik vind dit vrij normaal.

En je hebt veel meegenomen: je bent altijd omringd door collega's, kunstenaars en creatieven. Hoe inspireren jullie elkaar?
Het is erg eenvoudig. Als je een fruitteler een vraag stelt, beantwoordt hij deze met een stuk fruit. Als je een architect een vraag stelt, beantwoordt hij deze met een gebouw - en dat geldt voor veel beeldende kunstenaars. Wanneer ik tijd met andere creatieven doorbreng, antwoorden ze altijd vanuit verschillende perspectieven. En alleen op die manier ben ik in staat om een stempel te drukken op een bestaand gebouw of omgeving.

Als je naar deze ontwikkeling kijkt en naar het afgewerkte Antivilla, voel je je dan trots?
Dat heeft twee kanten. Aan de ene kant heeft het mij een zekere mate van aandacht opgeleverd. Aan de andere kant was de betaalbare huur van ons huis niet in staat om andere huurprijzen in de buurt naar beneden te krijgen. Om dat te laten gebeuren zouden we moeten blijven bouwen. De economie van de aandacht is soms eerder contraproductief. Hoe dan ook denk ik dat je als architect in staat moet zijn om ergens aan te komen.

Krijg je het gevoel dat je ergens bent aangekomen?
Berlijn heeft me buitengewoon goed ontvangen. Het is niet vanzelfsprekend om naar een stad te gaan en dat deze stad dan zo open is. Maar ik geloof dat Berlijn een heel bijzondere dialoogkwaliteit heeft. Gelukkig is alles hier meerduidig. Er gebeurt hier veel naast elkaar wat de stad productief en creatief maakt.

Is architectuur voor jou gewoon een creatieve uitlaatklep, of zie je het ook als een kunstvorm?
Er bestaat die oude mythe dat architectuur de moeder van alle kunstvormen zou zijn. Maar ik geloof dat de productie-omgevingen totaal verschillend zijn. In tegenstelling tot andere kunstvormen is er bij architectuur in de regel sprake van een klant en is er een grote afhankelijkheid van marketing. We moeten eerst de gebouwen middels marketing onder de aandacht brengen voor we ook maar een contract toegewezen krijgen. Dit vormt een probleem omdat het veel tijd in beslag neemt voordat ik weet hoe een gebouw er uit komt te zien. Ik denk dat architectuur door deze gelaagdheid van externe omstandigheden misschien wel vergelijkbaar met schaken wordt.

Waarom hou je er van om je te omringen met kunst?
Deze kunstwerken zijn hoofdzakelijk handelsvoorwerpen. En omdat alles uit de handel afkomstig is, moet ik op een gegeven moment geïnteresseerd zijn geweest in een vraag die een kunstenaar aan me heeft gericht. Dat is vaak voldoende, zelfs op lange termijn.